Co to jest poradnia preluksacyjna? O USG bioderek.

Poradnia preluksacyjna – czym się zajmuje?

Poradnia preluksacyjna jest specjalistyczną jednostką medyczną, która przeprowadza badania przesiewowe u niemowląt w celu wykrycia rozwojowej dysplazji stawów biodrowych a w przypadku wykrycia wady wdraża odpowiednie leczenie. Dysplazja stawu biodrowego to stan, w którym staw biodrowy nie rozwija się prawidłowo. W poradni preluksacyjnej pracują lekarze ortopedzi, którzy przeprowadzają badanie kliniczne oraz badanie ultrasonograficzne (USG) stawów biodrowych u niemowląt. Z uwagi na szerokie występowanie dysplazji stawów biodrowych w Polsce rekomenduje się przeprowadzanie badań preluksacyjnych u wszystkich dzieci. Podwyższone ryzyko dotyczy zwłaszcza dzieci z rodzinną historią dysplazji lub brakiem warunków dla prawidłowego rozwoju bioder w czasie ciąży (np. pozycja miednicowa).

Celem badania jest wczesne wykrycie i leczenie dysplazji stawów biodrowych u dzieci, co zapobiega późniejszym problemom, takim jak ból stawów, niestabilność, zmiany w chodzie i przedwczesne zwyrodnienie stawów biodrowych. Wczesna interwencja, polegająca najczęściej na leczeniu w odwiedzeniu za pomocą specjalnych ortez lub aparatów jest w stanie całkowicie zlikwidować problem. 

Dlaczego badanie usg bioderek jest takie ważne?

Dysplazja stawu biodrowego (DDH) jest stosunkowo powszechnym schorzeniem u niemowląt, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Szacuje się, że w Polsce dysplazję stawu biodrowego rozpoznaje się aż u 4-6% noworodków. Jest to jedno z najczęściej występujących wad rozwojowych układu kostno-stawowego u niemowląt.

Czynniki ryzyka DDH obejmują rodzinną historię choroby, żeńską płeć (dziewczynki są częściej dotknięte), pierwsze urodzenie, urodzenie w pozycji miednicowej i ograniczoną przestrzeń w macicy (np. z powodu wielowodzia). Jednak dysplazję wykrywa się także u dzieci, których nie dotyczą żadne z wymienionych czynników.

Badania przesiewowe w kierunku dysplazji stawów biodrowych są tak ważne, dlatego że na wczesnym etapie biodra dziecka są podatne na leczenie zachowawcze i mimo pewnej uciążliwości leczenia w odwiedzeniu – problem udaje się rozwiązać zanim dziecko wejdzie w fazę szybkiego rozwoju ruchowego. Jednocześnie brak leczenia sprawia, że biodro nie rozwija się we właściwym kierunku i wada się pogłębia. Leczenie najczęściej obejmuje metody konserwatywne, polegające na noszeniu aparatów zapewniających właściwe ustawienie biodra (takich jak orteza Tubinger lub szelki Pawlika). W trudniejszych (rzadkich) przypadkach stosuje się leczenie za pomocą wyciągu a następnie gipsowanie w pozycji “żabki" lub interwencje chirurgiczne, zależne od stopnia zaawansowania wady.

Badanie preluksacyjne – “USG bioderek". Na czym polega badanie preluksacyjne?

W poradniach preluksacyjnych pracują lekarze ortopedzi, którzy najpierw przeprowadzają badanie kliniczne. Lekarz ortopeda dziecięcy sprawdza m.in. odwodzenie w stawach biodrowych, które u niemowląt powinno wynosić 90 stopni oraz za pomocą delikatnego nacisku weryfikuje stabilność stawów. Następnie wykonywane jest badanie USG. W Europie przeprowadza się badanie USG bioderek wg metody Grafa. Lekarz ortopeda znajduje odpowiedni obraz biodra i przy pomocy funkcji aparatu USG przeprowadza linie oparte o odpowiednie struktury stawu biodrowego. Kąty utworzone przez poprowadzone odcinki wskazują czy biodro jest zdrowe lub haki jest stopień zaawansowania wady. Na podstawie przedziałów kątowych określonych w metodzie lekarz kończy badanie, wpisując odpowiednie oznaczenie. Typ Ia i Ib to biodre zdrowe. Typ IIa oznacza biodro o nieidealnej budowie u dziecka do 3. mies. życia, określane jako dysplazję fizjologiczną, która w wielu wypadkach zanika bez leczenia. Typy IIb i IIc to dysplazja kwalifikująca się do leczenia, ale bez cech przemieszczenia. IIIa, IIIb i IV oznaczają kolejne stopnie zaawansowania wady z przemieszczeniem, gdzie IV oznacza całkowite zwichnięcie biodra. Zarówno badanie przedmiotowe jak i USG stawów biodrowych są badaniami delikatnymi, całkowicie bezpiecznymi dla dziecka i w razie potrzeby mogą być powtarzane.

Jak leczy się rozwojową dysplazję stawów biodrowych?

Przy wyborze poradni preluksacyjnej warto mieć na uwadze, czy dany ośrodek poza przeprowadzeniem badania prowadzi również leczenie. Tego rodzaju leczenie może prowadzić jedynie lekarz ortopeda. Za złoty standard w leczeniu dysplazji stawów biodrowych uznaje się leczenie w odwiedzeniu czyli noszenie przez dziecko aparatu, który ustawia nóżki pod odpowiednim kątem odwiedzenia jak również uniesienia. Ze względu na precyzję leczenia i niskie ryzyko powikłań najczęściej stosowane są orteza Tubinger i szelki Pawlika. Inne aparaty stosowane w Polsce to poduszka Frejki i szyna Koszli, są one jednak coraz rzadziej stosowane lub ograniczone dla szczególnych przypadków. Dzięki aparatom możliwe jest ustawienie bioder w pozycji takiej, jaką dziecko ma prawidłowo podczas przebiegu ciąży. Dzięki temu główka kości udowej jest wycentrowana w panewce staw może się rozwijać prawidłowo, przyjmując stopniowo właściwy kształt.

Jeżeli mamy do czynienia z podwichnięciem lub zwichnięciem biodra, może być konieczne założenia gipsu lub wcześniejsze leczenie na wyciągu. W przypadku niepowodzenia tych metod wprowadza się leczenie operacyjne. 

W trakcie terapii dziecko jest pod stałą kontrolą lekarza ortopedy. Co kilka tygodni powtarza się badanie kliniczne i badanie USG i reguluje aparat. W trudniejszych przypadkach na początku i po zakończeniu leczenia wykonuje się również badanie RTG. 

Pierwsza wizyta w poradni preluksacyjnej

Do poradni preluksacyjnej zgodnie z polskim systemem zdrowotnym kieruje lekarz pediatra lub lekarz rodzinny. Poradnie preluksacyjne działające na kontrakcie NFZ proszą w związku z tym o okazanie skierowania. W przypadku konieczności leczenia skierowanie na dalsze wizyty nie jest wymagane. Zgodnie z zasadami określonymi przez NFZ badanie powinien przeprowadzać lekarz specjalista ortopeda (a nie lekarz innej specjalności – np. radiolog lub chirurg) i musi być ona wyposażona w aparat USG. Minusem jest czas oczekiwania, który w przypadku niektórych placówek wynosi wiele tygodni, co sprawia, że nie można podjąć leczenia odpowiednio wcześnie. 

W prywatnej poradni preluksacyjnej badanie USG bioderek realizowane jest odpłatnie. Do zrealizowania prywatnej wizyty nie jest potrzebne żadne skierowanie. W Gustav – Children’s Clinic termin oczekiwania na badanie zwykle nie przekracza 7 dni. W placówce prywatnej warto sprawdzić, czy podejmuje się ona również leczenia, czy przeprowadza samo badanie. Zdarza się to w placówkach, które nie są wyspecjalizowane w ortopedii dziecięcej. Wówczas oznacza to, że trzeba szukać innego miejsca na leczenie a w przypadku poradni NFZ – czekać na dostępny termin, co wiąże się z opóźnieniem leczenia.

•  Kiedy udać się do poradni preluksacyjnej?

Z uwagi na to, że istotne jest wczesne podjęcie leczenia, zgodnie z metodą Grafa rekomenduje się, aby pierwsze badanie stawów biodrowych wykonać między 4 a 6 tygodnia życia. U dzieci, u których wystąpiły objawy dysplazji już podczas rutynowego badania klinicznego przez lekarza neonatologa lub pediatrę, trzeba badanie USG wykonać tak szybko jak to możliwe. Podobnie dzieci z obciążeniem rodzinnym i urodzone z ciąż mnogich, i z innych powodów mające mało miejsca na rozwój stawów biodrowych – powinny zostać objęte opieką ortopedyczną / preluksacyjną nawet w pierwszym tygodniu życia.

Zaleca się powtórzenie badania USG wszystkim dzieciom w okolicach 12 tygodnia życia.

Ryzyka dysplazji, wcześniejsza wizyta w poradni preluksacyjnej

Jak wspomnieliśmy wcześniej o konieczności odbycia pilnej konsultacji w poradni preluksacyjnej może zdecydować lekarz neonatolog lub pediatra, jeśli stwierdzi odchylenia w badaniu fizykalnym noworodka. Takimi sygnałami mogą być: nierówna długość nóżek dziecka, nierówne lub ograniczone odwodzenie w biodrach, nierówne fałdki oraz niestabilność stawów biodrowych wykryta w badaniu (objaw Ortolaniego, objaw Barlowa).

Jak najwcześniejsze wykonanie USG jest zalecane również w przypadku dzieci, u których występują czynniki zwiększające ryzyko dysplazji. 

Oto najważniejsze z nich: 

– występowanie wady w rodzinie – jeżeli wrodzona dysplazja stawów biodrowych została w przeszłości zdiagnozowana u rodziców dziecka lub jego starszego rodzeństwa, warto zawczasu pamiętać, aby umówić dziecko do poradni preluksacyjnej możliwie szybko po urodzeniu

– współwystępowanie innych wad wrodzonych narządu ruchu: z uwagi na wspólne przyczyny związane z ciasnotą podczas życia płodowego, dysplazja może współwystępować m.in. z kręczem szyi lub niektórymi wadami stóp

– pośladkowe / miednicowe ułożenie dziecka w końcówce ciąży

– ciąża mnoga, małowodzie lub inne czynniki wpływające na ciasnotę podczas ciąży

 Jak wygląda wizyta w poradni preluksacyjnej?

Badanie preluksacyjne składa się z trzech podstawowych etapów. Najpierw lekarz ortopeda zbiera wywiad, pytając o przebieg ciąży i predyspozycje rodzinne. Następnie prosi o rozebranie dziecka od dołu i ocenia stan bioder na przewijaku medycznym. Potem przenosi dziecko na leżankę służącą do badania USG. Może korzystać ze specjalnej nakładki podtrzymującej dziecko w odpowiedniej pozycji. W pozycji na boku lekarz przykłada głowicę do biodra dziecka. Badanie USG zazwyczaj wykonywane jest w taki sposób, że lekarz bada dziecko tylko do momentu uzyskania właściwego obrazu a następnie zatrzymuje obraz i odpowiednie wyliczenia robi już bez przykładania głowicy. Następnie lekarz ortopeda obraca dziecko i powtarza procedurę na drugim biodrze.  Podczas badania ultrasonograficznego tak jak podczas każdego badania USG na skórę dziecka nakładany jest specjalny żel, który umożliwia przechodzenie fal ultradźwiękowych. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Warto mieć ze sobą własną pieluszkę tetrową/muślinową, aby położyć ją na przewijaku/leżance. Warto również, aby dziecko było najedzone, co zapewni mu spokój podczas badania. Jeśli dziecko używa smoczka, można go również zastosować dla uspokojenia.

Podsumowanie

Co to jest poradnia preluksacyjna? To specjalistyczne poradnie ortopedii dziecięcej, które działają zazwyczaj w ramach szerszych poradni medycznych lub przy szpitalach ortopedycznych lub pediatrycznych, specjalizujące się w badaniach stawów biodrowych u niemowląt pod kątem wykrywania rozwojowej dysplazji stawów biodrowych i leczeniu tej wady.  Pierwsze USG bioderek rekomendujemy wykonać do 5 – 6 tygodnia życia dziecka. W razie stwierdzenia dysplazji stawu biodrowego lekarz ortopeda dziecięcy prowadzi leczenie w odwiedzeniu. W Gustav – Children’s Clinic stosujemy nowoczesną ortezę Tubinger.

Artykuł powstał we współpracy z Fundacją Coxis na rzecz zapobiegania i leczenia dysplazji bioder.

Gustav – Children’s Clinic, Warszawa