Terapia Ręki, czym jest i dla kogo jest przeznaczona?

Terapia Ręki, czym jest i dla kogo jest przeznaczona?

Terapia Ręki wbrew swojej nazwie nie ogranicza się tylko do usprawniania kończyn górnych. Nie skupia się również wyłącznie na poprawie zdolności pisania u dzieci w wieku szkolnym. W zasadzie, żeby móc mówić o kompleksowym podejściu do małego pacjenta w ramach terapii ręki, funkcje dłoni i palców będa stanowiły zaledwie wycinek wszystkich działań terapeutycznych i dostosowawczych, związanych z usprawnienie całości funkcji motorycznych dziecka. Dlaczego w zasadzie tylko takie, szerokie spojrzenie na terapię ruchową kończyn górnych, ma sens? Kto powinien taką terapię wykonywać i dla kogo może być ona przeznaczona? Zapraszam do lektury!

Co to właściwie jest terapia ręki?

Rozmawiając z doświadczonymi terapeutami zajmującymi się poprawą funkcji kończyn górnych można dojść do wniosku, że terapii ręki jest tyle rodzajów ile jest pacjentów, którzy z niej korzystają. Pomimo wielu wspólnych mianowników, założeń merytorycznych i rozwiązań terapeutycznych, terapia ręki stanowi jedną z najbardziej zindywidualizowanych form usprawniania, co czyni ją bardzo ciekawą ale i niezwykle trudną do właściwego zaplanowania i wykonania.

Żeby zrozumieć dlaczego właściwie terapia ręki powinna wymagać od terapeuty z jednej strony globalnego spojrzenia na funkcje motoryczne swojego pacjenta, a z drugiej czułej i nastawionej na indywidualne potrzeby dziecka analizy, trzeba zrozumieć istotę działania kończyny górnej człowieka i jej fenomen, jaki bez wątpienia stanowi w świecie przyrody.

Ręka człowieka jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych elementów ludzkiego ciała. Pod względem władzy motorycznej jaką nad nią posiadamy dorównuje jej tylko nasz język, który z oczywistych względów, nie może być tak szeroko wykorzystywany podczas funkcji życia codziennego, jak właśnie ręka. Warto zauważyć tutaj, że dzięki badaniom ludzkiego mózgu wiemy iż obszar kory ruchowej (powierzchni mózgu odpowiadającej za generowanie i kontrolę ruchów naszego ciała) odpowiedzialny za reprezentację funkcji ręki, zajmuje największą powierzchnię. Łatwo wywnioskować, że zarządzanie ręką w przestrzeni i wykonywanie nią złożonych czynności ruchowych stanowi dla naszego ośrodkowego układu nerwowego bardzo duże wyzwanie i wymaga od niego zaangażowania sporych zasobów. Fakt, że możemy za pomocą naszych rąk między innymi sięgać, chwytać, rzucać, otwierać, zamykać i pisać na komputerze, zawdzięczamy milionom lat ewolucji i odpowiednich dostosowań całego naszego ciała tak, aby wszystkie funkcje ręki, jakie tylko przychodzą nam głowy, były w ogóle możliwe.

Terapia ręki – cele

Terapia ręki w swojej istocie odpowiada za usprawnienie funkcji rąk. Pomimo, że taki opis zdaje się jednocześnie dokładnie określać i wyczerpywać temat związany z tym, czym terapia ręki jest, po krótkiej analizie okazuje się, że wcale tak nie musi być. Warto zastanowić się tutaj czym właściwie jest funkcja ręki? W zasadzie nikt, kto czyta ten tekst, zapewne nie będzie miał problemu, aby wymienić z marszu kilka funkcji, które nasza kończyna górna może wykonywać. Natomiast trudność pojawia się wtedy, gdy zastanowimy się nad tym, która z tych funkcji jest dla nas najważniejsza i co zrobilibyśmy, gdyby okazało się, że nagle ją tracimy lub nigdy się jej nie nauczyliśmy, a musimy przecież sobie jakoś poradzić podczas wykonywania codziennych czynności. Wobec takiego właśnie wyzwania stają zarówno pacjenci jak i terapeuci, konstruujący najważniejsze założenia terapii ręki.

Żeby móc prowadzić terapię ręki zgodną z oczekiwaniami i potrzebami pacjenta, należy zdawać sobie sprawę z tego, jaka właściwie funkcja ręki ma zostać usprawniona. W jakim zakresie, w jakim środowisku i jakich być może pomocy będzie potrzebował pacjent, aby móc tę funkcję zrealizować. Im bardziej zastanawiamy się nad tym, co dziecko musi zrobić, żeby zapiąć kurtkę, otworzyć butelkę z wodą, utrzymać odpowiednio długopis podczas pisania czy też joystick od wózka inwalidzkiego podczas jazdy, zdajemy sobie sprawę, że każda z tych czynności stanowi zupełnie odrębny proces terapeutyczny, wymagający innego podejścia i specyficznej realizacji zadań terapeutycznych.

Dlatego właśnie każdy, kto planuje zająć się wspomaganiem ludzkiego ciała w obszarze funkcji kończyn górnych powinien zdawać sobie sprawę z tego, że terapia ręki i jej przebieg, ściśle uzależnione są od tego, z jakim stanem funkcjonalnym pacjenta mamy do czynienia i jakiej właściwie funkcji chcemy go nauczyć. 

Zarówno usprawnianie rytmu pisania, naukę wycinania odpowiednich kształtów za pomocą nożyczek jak i instruktaż radzenia sobie z papierem toaletowym podczas czynności higienicznych, można nazwać, z całą odpowiedzialnością, terapią ręki.

Każde z wyżej wymienionych czynności, pomimo oczywistego faktu, że do ich wykonania niezbędna jest aktywność ruchowa palców, dłoni, przedramienia i ramienia wymaga również zaangażowania całej reszty ciała tak, aby umożliwić kończynie górnej jak najefektywniejsze wykonanie tych funkcji.

Na nic nie zda się prawidłowy, estetyczny chwyt pisarski jeżeli dziecko nie będzie prawidłowo siedziało przy stole, nauka wycinania różnych kształtów za pomocą nożyczek może okazać się dla dziecka niezrozumiałą abstrakcją jeżeli nie ma ono w ogóle pojęcia o kształtach i o tym, jak odwzorować je za pomocą ruchu w przestrzeni, a nauka posługiwania się papierem toaletowym bez odpowiednich zdolności równoważnych i umiejętności wykonywania ruchów w tułowiu, może okazać się zupełnie nieefektywna. Dla tego każda umiejętność motoryczna, nawet najbardziej precyzyjna, będzie musiała zostać zbudowana na solidnej podstawie jaką jest kontrola ruchów całego ciała, świadomości jego granic i tego w jaki sposób przesuwają się one, podczas wykonywania czynności.

Dla zobrazowania: terapeuta ręki zanim zacznie oceniać zdolność dziecka do, adekwatnego dla jego wieku, trzymania narzędzia pisarskiego (na przykład ołówka), przyjrzy się jego postawie ciała, oceni umiejętność kontrolowania ruchów ciała w przestrzeni i kontroli ciała w bezruchu, na tej podstawie zakładając z jakimi trudnościami może spotkać się dziecko podczas nauki zdolności grafomotorycznych. 

Bardzo istotne dla efektywności terapii ręki może okazać się również odpowiednie dostosowanie środowiska tak, aby ułatwić dziecku wykonywanie danej funkcji jak i dobranie dla niego odpowiednich narzędzi, które pomogą jego dłoniom w realizacji danej czynności. 

W bardzo wielu przypadkach nauka lub poprawa umiejętności grafomotorycznych oprócz poprawy zdolności ruchowych całego ciała, rozpoczyna się również od doboru prawidłowego stołu, siedziska i długopisu tak, aby jak najbardziej ułatwić dziecku wykonywanie tej złożonej czynności. Szczególnie w przypadku terapii ręki przeznaczonej dla dziecka z uszkodzeniem narządu ruchu (niepełnosprawnością ruchową), istotnym elementem terapii wspomagającej czynności rąk będzie właśnie dostosowanie przedmiotów, którymi posługuje się dziecko a dopiero w następnej kolejności usprawnianie motoryczne samej ręki.

Kto w takim razie może prowadzić terapię ręki?

Odpowiadając na to pytanie należy uwzględnić potrzebę bardzo szerokiego zakresu kompetencji, które powinna posiadać osoba odpowiedzialna za prowadzenie terapii funkcjonalnej kończyn górnych. Nie ma jednoznacznego przepisu czy też statusu, który zdefiniowałby wprost jaki specjalista jest uprawniony do przeprowadzenia terapii ręki i czy w ogóle musi to być ktoś, o specjalistycznym wykształceniu.

Mając natomiast na uwadze fakt ogromnej złożoności merytorycznej założeń samej terapii warto powierzać jej przeprowadzenie komuś, kto posiada odpowiednie wykształcenie w tej dziedzinie. Najczęściej usprawnienia do przeprowadzenia terapii ręki posiadają fizjoterapeuci, odpowiednio przeszkoleni nauczyciele i pedagodzy specjalni oraz terapeuci zajęciowi. Ze względu na to, że obszar wspomagania, który obejmuje terapia ręki jest niezwykle szeroki i ściśle zależny od indywidualnych potrzeb pacjenta, warto poszukać takiego terapeuty ręki, który specjalizuje się w danym obszarze wspomagania i ma w nim odpowiednie doświadczenie.

Dla kogo przeznaczona jest terapia ręki?

Terapia ręki jest przeznaczona dla każdego pacjenta, doświadczającego trudności w obszarze funkcji życia codziennego. Jako ludzie jesteśmy tak zbudowani, aby podczas wykonywania większości funkcji życia codziennego móc zaangażować nasze ręce. Kończyny górne stanowią swoisty łącznik pomiędzy naszym ciałem a fizycznym światem zewnętrznym, z którym chcemy wejść w interakcję, tak aby osiągnąć zamierzony cel, jakim jest wykonanie konkretnej czynności. W sytuacji, w której ciało dziecka i sposób w jaki funkcjonuje, utrudnia mu aktywizację rąk do wykonania jakiejś funkcji, należy przemyśleć wprowadzenie odpowiedniej terapii ręki i modyfikacji przez nią proponowanych.

Jak może wyglądać przebieg terapii ręki?

Mając na uwadze to, że celem terapii może być zarówno poprawa umiejętności grafomotorycznych jak i nauka odpowiedniej obsługi noża i widelca, ciężko jest jednoznacznie opisać przykładowy przebieg sesji terapeutycznej w ramach terapii ręki. Każda terapia powinna natomiast rozpoczynać się od obserwacji globalnej ruchów dziecka, na jej podstawie powinny zostać wyciągnięte wnioski na temat zdolności dziecka do kontrolowania swojego ciała w przestrzeni. Następnie terapeuta powinien zastanowić się w jakim środowisku będzie wykonywana funkcja motoryczna, nad którą pracuje z dzieckiem i czy w jego obszarze nie będą konieczne odpowiednie modyfikacje.

Terapia ręki – ćwiczenia i pomoce

Po przeanalizowaniu wyżej wymienionych czynników terapeuta przechodzi do dobrania odpowiednich ćwiczeń usprawniających globalne i precyzyjne aspekty ruchów ciała, niezbędnych do wykonania danej funkcji rąk. Na tym poziomie bardzo często zostają podjęte decyzje na temat wprowadzenia odpowiednich narzędzi, którymi posługuje się dziecko, tak aby ułatwić mu wykonanie danej czynności, może to być odpowiednio dobrany pod względem grubości długopis, czy też widelec z nakładką na dłoń, ułatwiającą utrzymanie chwytu.

Jak długo trwa terapia ręki – kiedy przynosi rezultaty?

Terapia ręki trwa tak długo, aż dziecko za jej pomocą opanuje daną funkcję motoryczną. Innymi słowy: tyle ile trzeba. Każde dziecko ma inne zdolności uczenia się i opanowywania nowych funkcji motorycznych. Pracując w tak bardzo zindywidualizowanym obszarze jakim jest usprawnienie funkcji życia codziennego, istotnym czynnikiem jest również czas niezbędny do nauki opanowania czynności w nowym, zmienionym zgodnie z potrzebami dziecka środowisku. Z pewnością łatwiej będzie określić efektywność terapii w czasie, kiedy zarówno terapeuta, rodzic jak i dziecko znać będą jej podstawowy cel oraz sposób jego realizacji. Najważniejszym rezultatem, stanowiącym o efektywności terapii jest opanowanie przez dziecko konkretnej czynności życia codziennego tak, aby była ona wykonywania efektywnie przy możliwie jak najmniejszym zużyciu energii i jak największym komforcie podczas wykonywania czynności.

Podsumowanie

Terapia ręki wbrew swojej nazwie to bardzo złożony proces usprawniania, obejmujący zarówno precyzyjne aspekty ruchów dłoni jak i poprawę zdolności kontrolowania ruchu całego ciała w przestrzeni. Powinna zostać wprowadzona wtedy, kiedy pojawiają się trudności związane z wykonywaniem czynności, które są dla dziecka ważne w kontekście funkcjonowania na co dzień.

Terapeuta ręki powinien być osobą wykfalifikowaną, posiadająca doświadczenie w obszarze usprawniania konkretnej funkcji. Efektywność terapii ręki jest tym większa im większa jest świadomość zespołu (terapeuta, rodzic, dziecko) na temat jej nadrzędnych celów i możliwych dróg prowadzących, do ich osiągnięcia.

Terapia ręki w obszarze swojego oddziaływania nie ogranicza się tylko do ćwiczeń wykonywanych z dzieckiem, tak aby usprawnić jego zdolności motoryczne, ale poświęca również bardzo dużą uwagę odpowiedniej modyfikacji środowiska, w którym dziecko pracuje oraz temu, jak odpowiednio dobrać narzędzia, którymi się posługuje tak, aby maksymalnie ułatwić mu wykonanie danej czynności.

Interesuje Cię Terapia Ręki dla Twojego dziecka w naszej poradni na Mokotowie? Zapisz się na wizytę do naszego fizjoterapeuty dziecięcego!

Czytaj dalej:

Jak leczyć płaskostopie u dzieci?

Prawidłowe noszenie niemowlaka

Przyczyny wzdętego brzuszka u dziecka