Fizjoterapia dziecięca: korekcja wad postawy u dzieci – co warto wiedzieć? Przeczytaj co o zaburzeniach posturalnych mówią fizjoterapeuci dziecięcy Gustav – Children’s Clinic w Warszawie.

Zaburzenia posturalne czyli wady postawy

Zaburzenie posturalne, potocznie nazywane wadą postawy to zjawisko niestety powszechne. Jako ludzie, będąc organizmami stworzonymi do ruchu, dla prawidłowego rozwoju potrzebujemy różnego rodzaju bodźców stymulujących nasze zmysły równoważne, odczuwania dotyku oraz postrzegania świata za pomocą wzroku. Niestety, w miarę postępu technologicznego i znacznemu podniesieniu się komfortu życia na co dzień, nasza aparatura zmysłowo-ruchowa nie jest już wystawiona na ciągły stres tak jak dawniej, co pociąga za sobą też negatywne konsekwencje. Jedną z wielu z nich jest obniżenie ogólnej sprawności fizycznej i zdolności do utrzymywania ciała w prawidłowym kształcie – czyli właśnie umiejętności utrzymywania prawidłowej postawy ciała. 

Umiejętność aktywnego utrzymywania prawidłowego wzorca posturalnego determinuje wiele czynników i jest ściśle związana z przebiegiem rozwoju motorycznego od najmłodszych lat życia dziecka. Natomiast jeden fakt warto zaznaczyć już na samym początku – im wcześniej będziemy kształtować prawidłowe nawyki posturalne, tym mniejsze ryzyko, że w ogóle będziemy musieli borykać się z leczeniem wad postawy u naszych dzieci.  

Kiedy dziecko jest narażone na wystąpienie wad postawy?

Ryzyko ukształtowania się zaburzenia posturalnego zmienia się wraz z kolejnymi etapami rozwoju ruchowego dziecka. Przyjmując natomiast fakt jakim jest to, że ciało dziecka zmienia się dynamicznie dopóty, dopóki rośnie – można z pełną odpowiedzialnością stwierdzić, że ryzyko ukształtowania się wady postawy jest znaczne przez cały okres wzrostu człowieka. Czyli uogólniając osobnicze zmienne, mniej więcej do osiemnastego roku życia.

Faktem jest też to, że na przestrzeni okresu wzrostowego kilka momentów jest obarczone wyżej opisanym ryzykiem znacznie bardziej. Warto wiedzieć, że w tym czasie należy szczególnie zwracać uwagę na sposób w jaki dziecko prezentuje swoje ciało w przestrzeni i w miarę konieczności odpowiednio reagować. 

• Pierwszym niezwykle istotnym momentem w życiu dziecka jest czas, w którym zdobywa ono umiejętność przebywania w pozycji siedzącej. To pierwszy moment, w którym głowa dziecka znajduje się tak wysoko w stosunku to płaszczyzny podparcia i kolumna kręgosłupa zaczyna doświadczać obciążenia osiowego, związanego z przebywaniem w pozycji pionowej. Warto na tym etapie przyjrzeć się czy maluch potrafi wyprostować się i sięgnąć wskazywany mu przedmiot, czy jego plecy nie sprawiają wrażenia nadmiernie wygiętych ku tyłowi oraz czy jest w stanie aktywnie skręcać się na boki podczas zabawy. Wszystkie wyżej wymienione aktywności pozwolą w sposób bazalny ocenić wydolność gorsetu mięśniowego tułowia dziecka, odpowiedzialnego za utrzymywanie prawidłowej pozycji siedzącej. 
• Kolejnym ważnym momentem, następującym często w krótkim odstępie czasu po wyżej opisanym, jest moment czynnej pionizacji dziecka. Dziecko osiągając po raz pierwszy pozycję pionową korzysta ze swoich kończyn dolnych obciążając je i angażując stawy kolanowe i skokowe do pracy amortyzacyjnej przeciwko sile grawitacji. Warto na tym etapie rozwoju przyjrzeć się czy kolana dziecka zdają się nie uciekać zbytnio do środka czy też na zewnątrz. To samo dotyczy stawów skokowych, istotnym jest to, żeby zaobserwować czy dziecko nie rotuje nadmiernie kostek przyśrodkowych do środka, co może stanowić ryzyko rozwinięcia się stopy płasko-koślawej w przyszłości. 
• Następne lata życia dziecka to właściwie konieczność stałej, okresowej obserwacji zmian następujących w obrębie tak zwanego wzorca posturalnego. Dziecko w przedziale wiekowym od drugiego do ósmego roku życia rośnie niezwykle szybko, co sprzyja kształtowaniu się zaburzeń posturalnych. Niezwykle istotny jest też fakt, że na tym etapie życia dziecka intensywnie rozwija się również jego system przetwarzania sensorycznego – czyli zdolność odbierania i modulowania doświadczeń płynących ze świata zewnętrznego. Niezwykle ważnym w tym okresie jest zmysł propriocepcji – czyli w dużym skrócie – zdolność do odczuwania zmian położenia ciała w przestrzeni. Rozwój tego obszaru zmysłowego jest ściśle powiązany z prawidłowym rozwojem tkanki nerwowo-mięśniowej, dlatego kluczowym jest zapewnienie dziecku na tym etapie  życia odpowiedniej dawki ruchu w ogóle, która pozwoli doświadczać zmiany położenia ciała w różnych konfiguracjach i środowiskach. 
• Kolejnym kluczowym punktem na osi czasu rozwoju dziecka jest tak zwany okres dojrzewania, czyli czas dynamicznych zmian w obrębie gospodarki hormonalnej zarządzającej rozwojem ciała dziecka. Podczas okresu dojrzewania krytycznym czynnikiem dla rozwoju postawy ciała jest intensywny przyrost tkanki kostnej, często nieproporcjonalny do rozwoju tkanki mięśniowej, czyli stabilizującej układ kostno-stawowy. Warto w tym czasie zadbać o to, aby w życiu dziecka pojawiła się odpowiednia dawka ruchu, pomagająca mu lepiej rozwinąć zaplecze mięśniowe i co za tym idzie, lepiej odczuwać swoje ciało w przestrzeni. Warto w tym momencie zaznaczyć, że kluczową formą korekcji wad postawy na tym etapie życia, oprócz ćwiczeń korygujących, jest wzmacnianie umiejętności samodzielnej kontroli i korekcji ułożenia ciała. 

Czy moje dziecko ma wadę postawy? Co powinno nas zaniepokoić? 

Samodzielna obserwacja dziecka, przeprowadzana przez rodzica, to kluczowy element diagnozy, który pozwala najwcześniej ocenić czy ciało dziecka rozwija się prawidłowo i często stanowi przyczynę do podjęcia profesjonalnej terapii w odpowiednim momencie. 

Badając w swoim zakresie dziecko zawsze należy mieć na uwadze kluczowe elementy w postaci: 

• Obręczy barkowej – należy oceniać przede wszystkim to, czy ramiona dziecka wydają się być ułożone na tym samym poziomie. Zawsze warto wykonać obserwację z przodu i z tyłu, szczególnie ten drugi sposób jest niezwykle wartościowy ponieważ pozwala zaobserwować ewentualne odstawanie jednej z łopatek – co może być wynikiem jej asymetrycznego ułożenia.
• Brzucha i bioder – brzuch dziecka nie powinien nadmiernie wystawać ku przodowi, niezależnie od jego wieku. Często nie ma to nic wspólnego z nadmiarem tkanki tłuszczowej w tym obszarze, jest natomiast świadectwem niewydolności mięśnia poprzecznego brzucha, który stanowi kluczowy stabilizator tułowia i to od jego wydolności jest w dużej mierze zależna umiejętność kontrolowania postawy ciała. Biodra dziecka z kolei, tak jak obręcz barkowa, w pozycji stojącej zawsze powinny być symetryczne. W sytuacji, w której jeden z talerzy biodrowych zdaje się unosić względem drugiego należy bezzwłocznie udać się na specjalistyczną konsultację pod kątem rozwoju postawy ciała.  
• Stawów kolanowych i stawów skokowych – rozwój stawów kolanowych i skokowych jest ściśle zależny od wyżej wymienionych elementów. Natomiast nieprawidłowe zmiany zachodzące w ich obrębie często są najbardziej widoczne i pozwalają najszybciej dostrzec niepokojące objawy w obszarze postawy ciała dziecka. Oceniając stawy kolanowe należy zwrócić uwagę czy nie układają się w charakterystyczną literę “x”, co może świadczyć o ich nadmiernej rotacji do wewnątrz  lub czy też nie odstają za bardzo od siebie. Oceniając stawy skokowe należy mieć na uwadze to czy kostki przyśrodkowe nie zbliżają się zbytnio do podłoża oraz czy stopa dziecka posiada przestrzeń, która nie jest bezpośrednio z tym podłożem skontaktowana. Jeżeli całość podeszwy stopy dziecka jest przyklejona do podłogi może to świadczyć o kształtowaniu się stopy płasko-koślawej. 

Korekcja postawy dziecka – gdzie szukać pomocy?

Najważniejszym źródłem informacji na temat rozwoju potencjalnego zaburzenia posturalnego oraz sposobów jego leczenia zawsze powinien być lekarz ortopeda dziecięcy oraz odpowiednio wykwalifikowany fizjoterapeuta dziecięcy. 

Specjalista ortopedii dziecięcej dzięki swojej wiedzy będzie w stanie ocenić stopień ryzyka związany z kształtującą się wadą postawy oraz w razie konieczności zlecić specjalistyczne badania obrazowe takie jak na przykład zdjęcie rentgenowskie. 

Odpowiednio wyszkolony fizjoterapeuta dziecięcy będzie w stanie globalnie ocenić stopień zmian w obszarze postawy ciała dziecka oraz dobrać indywidualne formy korekcji jak i  autokorekcji dla swojego pacjenta. Specjalista fizjoterapaii dziecięcej powinien zadbać również o to, żeby wskazać rodzicowi najważniejsze elementy terapii i objaśnić je tak, aby mógł je realizować z dzieckiem na co dzień. 

Jakie są metody korekcji wad postawy?

Metody terapeutyczne nastawione na korekcję zaburzeń posturalnych do zbiór dobrych praktyk terapeutycznych opartych na rzetelnej wiedzy naukowej, anatomii, fizjologii i biomechanice zastosowany w ten sposób, aby uwzględnić indywidualne potrzeby terapeutyczne dziecka. Poniżej spis wiodących metod fizjoterapeutycznych z obszaru leczenia wad postawy:

• Metoda FITS – czyli funkcjonalna indywidualna terapia skolioz. Stworzona na potrzeby leczenia bocznego skrzywienia kręgosłupa. Uznana w Polsce i na świecie jako jedna ze skuteczniejszych form leczenia skolioz.
• Metoda BSPTS – nazywana również metodą Lehnert – Schroth, lub trójpłaszczyznową metodą leczenia skolioz. Stworzona w 1921 metoda ukierunkowana na leczenie skolioz.
• Metoda DNS – dynamiczna stabilizacja nerwowo-mięśniowa. Metoda ukierunkowana na poprawę globalnego wzorca ruchowego i posturalnego zarówno u dzieci prezentujących zaburzenia posturalne na tle ortopedycznym jak i dla dzieci z problemami o podłożu neurologicznym.
• Metoda SEAS – Scientific Exercise Approach to Scoliosis – metoda ukierunkowana na leczenie idiopatycznego skrzywienia kręgosłupa, uwzględniająca indywidualne podejście zarówno do pacjenta jak i jego rodzica. 

Czy tylko terapia pod okiem fizjoterapeuty? Ćwiczenia korekcyjne w domu. Jak możesz wspomóc terapię wad postawy dziecka?

Ćwiczenia korygujące wadę postawy dziecka zawsze powinny być zestawem aktywności dobranym i wykonywanym pod okiem odpowiedniego specjalisty. Jeżeli rodzic jest zmuszony wykonywać elementy terapii posturalnej w domu, powinien uprzednio każde z ćwiczeń wspólnie z dzieckiem wykonać pod okiem odpowiedniego terapeuty. 

Najefektywniejszą formą profilaktyki wad postawy na co dzień jest odpowiednia ilość aktywności ruchowej w ciągu dnia. Większość zaburzeń posturalnych to efekt długotrwałego zaniedbywania higieny ruchowej i posturalnej dziecka, związany z osłabieniem jego układu mięśniowego.

 Aby zaradzić negatywnym zmianom w obrębie postawy ciała dziecka należy przede wszystkim wykształcić u niego nawyk czerpania radości z ruchu, a dopiero w następnej kolejności zwracać uwagę na prawidłowe nawyki posturalne. Od pływania lub judo przez plac zabaw na spacerze schodami zamiast przejażdżki windą kończąc – każdy z tych elementów ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju ciała dziecka. Warto w tym momencie zaznaczyć, że znacznie częściej przychodzi nam dostać się do mieszkania na wysokim piętrze niż udać się na specjalistyczny trening, należy więc kształtować prawidłowe nawyki ruchowe w najprostszy możliwy sposób. 

Warto również zwracać dziecku uwagę na to jak spędza czas podczas zabawy, czy też oglądania telewizji. Wystarczy poprosić je o to, aby siedziało na pośladkach zamiast na zgiętej nodze, czy też, żeby po prostu oparło się o kanapę zamiast przyjmować bliżej niesprecyzowaną, półleżącą pozycję.
Uczmy dzieci również tego, żeby pamiętały o noszeniu ciężkich plecaków szkolnych na dwóch ramionach, a jeżeli te okazują się dla naszych dzieci zbyt ciężkie, należy i w tej kwestii również zainterweniować, dla dobra rozwoju postawy naszych pociech. 

Kolejnym, kluczowym elementem w życiu codziennym dziecka jest ilość czasu, który musi spędzić przy biurku podczas realizowania zadań domowych powierzonych mu przez szkołę. Należy dbać o to, by odpowiednio dostosować zarówno krzesło jak i blat dla dziecka oraz uczyć go prawidłowej kontroli pleców tak, aby nie pochylało się nadmiernie nad stołem. 

Ciało dziecka oraz narządy zmysłów odpowiedzialne za jego kontrolę rozwijają się i regenerują podczas snu. Należy zadbać więc zarówno o ilość jak i jakość snu dziecka.  

Konsekwencje nieleczonych wad postawy u dziecka.

Ciężko jest jednoznacznie określić z jakimi konsekwencjami może borykać się dziecko, jeżeli zaburzenia posturalne w obrębie jego ciała nie zostaną prawidłowo skorygowane. Do najczęstszych dolegliwości zalicza się zaburzenia koordynacji i płynności ruchu, problemy z utrzymaniem pozycji w jednym miejscu oraz w skrajnych przypadkach, trwałe deformacje w obrębie ciała wymagające interwencji chirurgicznej. 

Zawsze należy pamiętać o tym, że nawet drobna nieprawidłowość w obrębie wzorca posturlanego ciała dziecka może mieć bardzo negatywne konsekwencje na jego późniejszych etapach życia. Oprócz oczywistych czynników kosmetycznych, osoby z nieleczonymi wadami postawy w dzieciństwie znacznie częściej borykają się z przewlekłymi zespołami bólowymi w obrębie kręgosłupa i stawów obwodowych. 

Podsumowanie

Zaburzenia posturalne – czyli innymi słowy wady postawy, to bardzo złożone i niejednorodne zjawisko. Przyjmują postać zarówno mało estetycznie wyglądających zaokrąglonych pleców czy koślawych kolan jak i trwałych, groźnych dla zdrowia deformacji takich jak boczne skrzywienie kręgosłupa. 

Niezależnie od zakresu nieprawidłowych zmian w obrębie ciała dziecka zawsze należy skorzystać z fachowej pomocy lekarza ortopedy dziecięcego i fizjoterapeuty, gdyż niekorygowana, z początku drobna zmiana w obrębie ciała dziecka, może się rozwinąć i mieć niezwykle przykre konsekwencje w przyszłości. 

Należy również pamiętać, że wada postawy ciała dziecka jest jednocześnie świadectwem niewydajności  jego układu nerwowo-mięśniowego. Stanowi przez to ważny element zwracający uwagę i być może zdradzający znacznie bardziej rozległe problemy, z którymi dziecko może się borykać.

Czytaj dalej:

Jak rozwija się skolioza u dzieci?

Jakie są objawy kręczu szyi u dzieci i niemowląt?

Skąd się biorą wystające żebra u dzieci?