Padaczka u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie

Padaczka u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie

Padaczka od zawsze była choroba wywołującą duży niepokój ze względu na występujące nagle napady. Jednocześnie jest to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób neurologicznych zarówno u dorosłych jak i u dzieci. W artykule postaramy się przybliżyć przyczyny tego schorzenia, przebieg i metody leczenia.

Wprowadzenie 

Padaczka, inaczej nazywana epilepsją, jest chorobą neurologiczną charakteryzująca się nawracającymi, nieprowokowanymi napadami drgawek. Polegają one na gwałtownych, nadmiernych, niekontrolowanych wyładowaniach aktywności mózgu wynikających z jej nagłego wzrostu w danym obszarze. Na świecie ten problem dotyka 1% ludności, a w Polsce ok. 200 tys. młodych pacjentów. Są różne przypadki padaczki dziecięcej i każdy może ujawnić się w innym okresie życia dziecka. Niektóre występują już od pierwszego roku życia, inne dopiero w wieku nastoletnim.

Różnice między padaczką a pojedynczymi napadami

 Padaczkę diagnozuje się w momencie stwierdzenia minimum dwóch niewyjaśnionych, niesprowokowanych napadów. Napady padaczkowe, w przeciwieństwie do stwierdzonej choroby, są uwarunkowane różnymi czynnikami, na przykład:

• Urazami głowy
• Zakażeniem mózgu
• Nowotworem mózgu
• Wysoką gorączką
• Nadużywaniem lub odstawieniem danych substancji

Pierwsze objawy padaczki – jak je rozpoznać?

Padaczka u dzieci może objawiać się na wiele różnych sposobów, w zależności od rodzaju napadu i wieku dziecka. Typowe objawy ataku padaczki u dziecka to:

• Drgawki
• Zaburzenia świadomości – brak reakcji, „wyłączenie”
• Zmiany w zachowaniu – nagła zmiana nastroju, lęk, agresja
• Zaburzenia percepcji – halucynacje, omamy
• Problemy z koordynacją ruchową
• Zaburzenia oddychania

Napad padaczki nie zawsze musi cechować się nagłym upadkiem i drgawkami. Często dziecko staje się nieobecne, zastyga w bezruchu, ma ślinotok, uczucie duszenia się. Mogą zamiast drgawek występować niepozorne, niekontrolowane ruchy, dlatego warto zwracać uwagę na każde odmienne zachowanie swojego malucha. Napad padaczki trwa zwykle do 3 minut.

Rodzaje padaczek u dzieci

Istnieje wiele rodzajów padaczek, różniących się od siebie zarówno przyczyną, jak i przebiegiem napadów:

Padaczka ogniskowa (częściowa)

Napady tego rodzaju padaczki obejmują jedynie część mózgu. W zależności od występowania ogniska choroby, wyróżnia się:

• Padaczkę skroniową – ognisko choroby znajduje się w płacie skroniowym. Odpowiada on m. in. za mowę, węch, słuch, a także pamięć i rozpoznawanie obiektów, więc choroba powoduje zaburzenia w tych obszarach. Jest to najczęściej spotykany typ padaczki.
• Padaczkę potyliczną – wyładowania energii występują w płacie potylicznym mózgu. Jest to choroba wieku dziecięcego – zwykle mija do 16. roku życia, choć w dorosłym życiu mogą zdarzyć się jej nawroty. Dotyczy głównie narządu wzroku.
• Nocną padaczkę czołową – charakteryzuje się nietypowymi napadami, bo występującymi tylko i wyłącznie podczas snu. Może objawiać się płaczem przez sen, napinaniem mięśni, kurczeniem się. Również jest to choroba typowa dla wieku dziecięcego.

Przyczyną padaczki ogniskowej mogą być urazy mózgu, specyficzne mutacje genów, różne infekcje mózgu lub zaburzenia środowiska chemicznego mózgu, np. hipoglikemia.

Padaczka uogólniona

Ten rodzaj padaczki dotyczy obszaru całego mózgu, więc objawy napadów obejmują całe ciało. Przy padaczce uogólnionej występuje kilka typów napadów:

• Napady toniczno – kloniczne – to najczęstszy typ napadu, charakteryzujący się występowaniem dwóch faz: fazy tonicznej oraz fazy klonicznej. W fazie tonicznej chory sztywnieje, co powoduje utratę kontroli nad ciałem i równowagą. Następnie zaczyna się faza kloniczna, w której następują drgawki – naprzemienne skurcze mięśni. Osoba po napadzie jest senna, zbita z tropu.
• Napady nieświadomości (absencyjne) – są to krótkotrwałe napady, które polegają na kilkusekundowej utracie świadomości, bez drgawek. Osoba podczas napadu może zwyczajnie patrzeć przed siebie i wykonywać drobne ruchy, takie jak mruganie. Jest to typ najczęściej występujący u dzieci. Rodzice często nie rozpoznają napadu, bo myślą, że dziecko po prostu na chwilę się zamyśliło. Po zapadzie również nie ma żadnych alarmujących objawów – po odzyskaniu świadomości osoba wraca do przerwanych czynności.
• Napady miokloniczne – polegają na mimowolnych, szybkich skurczach mięśni, które mogą obejmować całe ciało
• Napady atoniczne – nagła utrata napięcia mięśniowego, prowadząca do upadku.

Padaczka rolandyczna

Jest to jedna z najczęściej diagnozowanych, łagodnych padaczek ogniskowych u młodych pacjentów. Jest to choroba wyłącznie wieku dziecięcego – jej objawy ustępują około 13. roku życia. Blisko 20% padaczek tego okresu to właśnie padaczka Rolanda, a najczęściej chorują chłopcy – proporcja zachorowań chłopców do dziewczynek wynosi 3:2. Napady tej odmiany epilepsji występują najczęściej podczas snu. Zdarzają się jednak napady świadome, które obejmują tylko połowę twarzy lub ciała, np. skurcze połowy twarzy, czy mrowienie połowy języka.

Padaczka nocna i napady w czasie snu

 Nocne napady występują charakterystycznie przy padaczce Rolanda oraz nocnej padaczce czołowej. Jak je rozpoznać? Najczęstszymi objawami u dzieci jest płacz przez sen, krzyk, zginanie kolan, zaciskanie dłoni, a w przypadku padaczki rolandycznej typowo występują drgawki całego ciała. Na wystąpienie nocnego ataku może wskazywać także zmoczone łóżko, obudzenie się na podłodze (spowodowane gwałtownymi ruchami), ból głowy, czy senność następnego dnia. Nocne napady padaczkowe znacznie pogarszają jakość snu, więc wpływają na ogólną jakość życia.

Przyczyny padaczki u dzieci

Przyczyny padaczki u dzieci mogą wynikać z wielu czynników:

• Czynniki genetyczne: Wiele rodzajów padaczki jest dziedzicznych. Mogą występować zaburzenia w genach odpowiadających na prawidłowe funkcjonowanie mózgu, co daje większe możliwości dla rozwoju choroby.
• Uszkodzenia mózgu: Uszkodzenia spowodowane nowotworami, urazami głowy (np. w wyniku wypadku), niedotlenieniem podczas porodu lub infekcjami mózgu mogą być czynnikiem powodującym wystąpienie choroby.
• Zaburzenia rozwojowe: padaczka może być wynikiem wad wrodzonych np. nieprawidłowości w strukturze mózgu.

Nie zawsze jesteśmy w stanie określić konkretną przyczynę występowania napadów padaczkowych, mimo wykonania specjalistycznych badań. Często na rozwój choroby wpływa nałożenie się czynników genetycznych z czynnikami nabytymi.

Padaczka a choroby współistniejące

Padaczka jest często chorobą towarzyszącą przy takich schorzeniach, jak autyzm i porażenie mózgowe. Kluczowym czynnikiem do jednoczesnego występowania tych chorób jest niepełnosprawność intelektualna. Szacuje się, że u ok. 20 – 30% osób z autyzmem rozwija się padaczka. Może również zajść odwrotna sytuacja – u osoby zmagającej się z padaczką zaczynają pojawiać się cechy autyzmu, jednak jest to rzadszy przypadek. Podobnie sytuacja wygląda u dzieci z porażeniem mózgowym – padaczka występuje u 10 – 32% dzieci i dorosłych z tym zaburzeniem. Ujawnia się ona na ogół przed 5 rokiem życia. Szanse zwiększają się, jeżeli jednocześnie przy porażeniu mózgowym występuje upośledzenie umysłowe – u ponad 50% przypadków rozwinie się padaczka. Przy samym upośledzeniu umysłowym na padaczkę zachoruje ok. 10 – 29%.

Niektóre choroby neurologiczne mogą znacząco wpływać na przebieg napadów padaczkowych, nasilenie oraz skuteczność leczenia. Typowym schorzeniem współistniejącym z padaczką jest alzheimer. Osoby chore na alzheimera mają dużo większe ryzyko wystąpienia padaczki. U większości objawia się ona jako chwilowa niepamięć lub obojętność, a nie widoczny napad z drgawkami. Istnieje także zależność między braniem leków przeciwpadaczkowych, a ryzykiem choroby alzheimera. Według badań, stałe przyjmowanie leków (przez minimum rok) wiąże się ze znacznym zwiększeniem ryzyka alzheimera w przyszłości.

Lęki nocne a padaczka – jak je odróżnić?

Lęki nocne łatwo mylone są z atakami padaczki. Czym się różnią? Lęki nocne występują zazwyczaj 1 – 2 godziny po zaśnięciu, w fazie głębokiego snu. Dziecko zaczyna krzyczeć, ciężko oddychać, machać rękami i nogami. Patrzy przed siebie, lecz nie rozpoznaje rodzica ani nie reaguje na bodźce. Podczas trwającego do 15 minut ataku dziecko ani na chwilę nie jest rozbudzone. Zdarza się, że po całym zdarzeniu wraca spokojnie do głębokiego snu. Może jednak obudzić się po ataku zdezorientowane, nie pamiętając co się stało. W przeciwieństwie do ataku padaczkowego, przy lękach nocnych ruchy są złożone i różnorodne. Wydaje się, że dziecko jest świadome, kiedy naprawdę dalej jest w fazie snu. Zdarza się, że rodzic, chcąc przytulić dziecko i je uspokoić, zostaje odepchnięty.

Diagnostyka padaczki u dzieci

Najważniejszym badaniem jeśli chodzi o diagnostykę padaczki u dzieci jest elektroencefalografia, czyli badanie EEG. Wykrywa ono charakterystyczne dla choroby zmiany w aktywności mózgu, poprzez monitorowanie fal mózgowych. Jest ono przeprowadzane podczas snu pacjenta, ponieważ podczas badania nie wolno się ruszać – każda dodatkowa aktywność zaburzyłaby wyniki. Kolejnym koniecznym badaniem w celu diagnozy padaczki jest rezonans magnetyczny lub tomografia. Dzięki badaniu obrazowemu można dokładnie stwierdzić, gdzie występuje ognisko choroby i zobrazować nieprawidłowe struktury mózgu. Aby zbadać same przyczyny występowania padaczki, należy w pierwszej kolejności wykonać badania genetyczne. Szacuje się, że aż 80% przypadków jest spowodowanych właśnie przez mutacje genów. Ważne są również badania krwi – pozwalają wykryć np. niedobór elektrolitów, który także jest jednym z powodów epilepsji. Prawidłowe znalezienie przyczyny choroby pozwala na dostosowane leczenie, które pozwala nawet całkowicie wyeliminować objawy choroby.

Leczenie padaczki u dzieci

U większości pacjentów stosuje się farmakoterapie, czyli kurację za pomocą leków. Jest ona najskuteczniejszą metodą w prawie wszystkich przypadkach. Czasem pierwszy przypisany lek nie działa, a dopiero zmiana na kolejny lub dołożenie dodatkowego leku daje efekt. Jednak nie zawsze stosuje się tę metodę. Gdy farmakoterapia zawiedzie, u pacjenta wdraża się dietę ketogeniczną. Polega ona na ograniczeniu do minimum spożycia węglowodanów, a skupieniu się głównie na tłuszczach (ok. 75% diety) oraz białkach (ok. 20%). Leczenie poprzez dietę najlepiej działa właśnie u dzieci. W jaki sposób dieta wpływa na przebieg choroby? Dostosowanie ilości spożywanych składników odżywczych pośrednio wpływa na zmniejszenie pobudliwości neuronów, a więc ograniczenie ilości napadów. Dietę ketogeniczną należy wprowadzać stopniowo, pod stałym nadzorem dietetyka, aby nie dopuścić do niedoborów lub wygłodzenia organizmu.

Czy padaczka u dzieci jest uleczalna?

Tak, dzięki odpowiednio dostosowanemu leczeniu można całkowicie pozbyć się objawów padaczki. Blisko 75% pacjentów osiąga stan wyleczenia, to znaczy, że po odstawieniu leków napady nie wracają, lub zaleczenia – napadów nie ma dopóki przyjmują leki. Jest cała grupa łagodnych rodzajów padaczki, przy których objawy w pewnym wieku same ustępują. Zdarza się, że chory w ciągu całego życia ma tylko parę (dosłownie) łagodnych ataków.

Postępowanie w przypadku ataku padaczki

Nie da się ukryć, że atak padaczki, szczególnie u dziecka, wzbudza niepokój u rodziców lub opiekunów. Często nie wiadomo, w jaki sposób można pomóc osobie podczas napadu padaczki. Po pierwsze, należy usunąć z otoczenia wszystkie przedmioty, o które chory może sobie zrobić krzywdę. Gdy otoczenie jest bezpieczne, należy asekurować chorego, tak, aby zminimalizować urazy – najlepiej podłożyć coś miękkiego pod głowę, ewentualnie podtrzymywać ją rękami. Jeśli osoba po ataku jest nieprzytomna, należy ułożyć ją w pozycji bocznej bezpiecznej. Nocne ataki padaczki są raczej trudne do zauważenia. Warto na wszelki wypadek wystąpienia napadu podczas snu zabezpieczyć łóżko i otoczenie, nakładając miękkie ochraniacze i usuwając niebezpieczne przedmioty, o które chory może się uderzyć. Jeśli zauważymy, że chory ma drgawki podczas snu, możemy udzielić mu pierwszej pomocy asekurując go oraz udrażniając drogi oddechowe po ataku. W sytuacjach kryzysowych, tzn. gdy drgawki trwają ponad 5 minut, lub gdy chory przez długi czas nie odzyskuje przytomności, należy wezwać pogotowie.

Nieleczona padaczka – możliwe konsekwencje

Komfort życia nie jest jedyną rzeczą, na którą wpływają powtarzające się napady padaczki. Każdy kolejny atak wpływa na budowę i funkcjonowanie mózgu chorego. Nieleczona padaczka może prowadzić do zaburzeń poznawczych czy pamięciowych, a w skrajnym przypadku nawet do śmierci. Chorym osobom często towarzyszą zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, stany lękowe czy zmiany osobowości. Nie należy lekceważyć napadów padaczkowych, ponieważ nie są one obojętne dla zdrowia, także psychicznego.

Wspieranie dziecka z padaczką na co dzień

Oprócz opieki w postaci leczenia i bezpieczeństwa podczas napadów, nie należy zapominać o komforcie psychicznym dziecka. Pacjent może czuć się odosobniony, nieakceptowany i samotny w swojej chorobie. Z tego względu mogą wykształcać się u niego wcześniej wymienione zaburzenia psychiczne. Aby wspierać dziecko, warto zapewnić mu wsparcie psychiczne i dostosować szkołę i naukę do jego potrzeb i zdolności. Oprócz tego, ważna jest zwyczajna rozmowa z dzieckiem o jego emocjach i obawach. Ważne jest, aby dziecko czuło się akceptowane i ważne, nie tylko przez pryzmat choroby. Ze względów bezpieczeństwa warto poinformować nauczycieli i bliskich o zachowaniu w przypadku ataku padaczki oraz zadbać o podniesienie świadomości w otoczeniu na temat zaburzenia jakim jest padaczka.

Mity na temat padaczki u dzieci

Padaczka, choć jest chorobą raczej wszystkim znaną, nadal może generować wiele pytań i wątpliwości. Z tego względu, powstaje na jej temat wiele nieprawidłowych założeń i mitów:

Mit: Wszystkie napady padaczkowe wyglądają tak samo – istnieje wiele rodzajów napadów: z utratą świadomości, świadome, z drgawkami, nieruchome.

Mit: Dziecko z padaczką nie może prowadzić normalnego życia – dzięki odpowiedniemu leczeniu większość dzieci nie musi rezygnować z codziennych aktywności, czy zabawy z rówieśnikami.

Mit: Dziecko z padaczką nie może uprawiać sportu – aktywność fizyczna często jest zalecana dzieciom, ponieważ poprawia kondycję, zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie. Należy jednak unikać sportów podwyższonego ryzyka, takich jak np. wspinaczka.

Mit: Dziecko z padaczką ma mniejsze zdolności intelektualne – sama choroba nie wpływa na zdolności intelektualne, jednak nieleczone napady, skutki uboczne leków lub współistniejące schorzenia mogą wpływać na funkcje poznawcze.

Podsumowanie

Wczesne wykrycie padaczki u dzieci pozwala zapobiec wadom poznawczym oraz innym potencjalnym komplikacjom. Daje ono również możliwość wczesnego leczenia, a więc zwiększenia wygody życia pacjenta. Choroba to nic wstydliwego – warto porozmawiać o problemie z rodziną, nauczycielami i otoczeniem dziecka , aby zapewnić mu komfortowe życie.