Prawidłowy rozwój stóp i chodu u Twojego dziecka cz.1

Prawidłowy rozwój stóp i chodu u Twojego dziecka cz.1

Nauka chodzenia jest jednym z kluczowych procesów w rozwoju każdego malucha. Jak każda nowa umiejętność wymaga zaangażowania i czasu zanim wykształcą się prawidłowe odruchy, a mięśnie i stawy dostosują się do przenoszenia obciążeń. W tym czasie pojawiają się ustawienia stóp i kolan, które mogą wzbudzać niepokój rodziców, podczas gdy najczęściej stanowią prawidłowy, fizjologiczny obraz rozwoju dziecka. 

Płaskostopie, koślawość i szpotawość kolan, chodzenie na palcach czy kierowanie palców stóp do wewnątrz to schorzenia występujące u małych dzieci, jednak najczęściej ulegają samoistnej korekcji i nie wymagają leczenia.

W artykule znajdziesz odpowiedzi na następujące pytania:

• Na co należy zwrócić uwagę podczas nauki chodzenia u Twojego dziecka?
• Jakie są możliwości leczenia przypadków koślawości czy szpotawości?
• Skręcanie stóp do wewnątrz i na zewnątrz u dziecka – czy należy interweniować?
• Kiedy należy zwrócić się po pomoc do ortopedy dziecięcego?  

5 najważniejszych punktów, na które należy zwrócić uwagę podczas nauki chodzenia dziecka

1. Dziecko powinno rozpocząć samodzielne chodzenie między 13. a 18. miesiącem życia. 
2. Na początku nauki stawia małe kroki, chodzi szybko i ma szeroko rozstawione stopy. 
3. Przez pierwsze 3. miesiące po rozpoczęciu chodzenia dziecko uczy się stabilizacji chodu. Początkowo chód bywa niesymetryczny, rytm nierówny, a dziecko może kołysać się na boki. 
4. Częste chodzenie na palcach może być wariantem prawidłowego rozwoju chodu do ukończenia 3. roku życia. 
5. U większości dzieci od 1. do 5. roku życia występuje niewielkie płaskostopie i uciekanie pięt stóp do boku i jeśli nie występuje ból, najczęściej nie jest powodem do niepokoju. 

Jak zmienia się kształt nóżek (kolanek) dziecka wraz z wiekiem?

Zarówno szpotawość, czyli ustawienie kolan na zewnątrz (w literę „O”) jak i koślawość, czyli ustawienie kolan do wewnątrz (w literę „X”) to często spotykane odmienności osi nóg u dzieci. W większości stanowią normę, nie powodują ograniczeń funkcjonalnych ani dolegliwości bólowych – najczęściej mówimy wówczas o szpotawości czy koślawości fizjologicznej, jednak w niektórych przypadkach warto, aby rodzic zgłosił się z dzieckiem do lekarza. 

Początkowo niemowlę rodzi się ze szpotawą osią kolan, szpara pomiędzy kolanami, gdy kostki są złączone jest duża – nóżki ustawione są w literę „O”. Gdy dziecko zaczyna chodzić i obciążać kończyny oś kolan staje się neutralna, a następnie stopniowo zmienia się na koślawą. Kolanka schodzą się razem, powstaje odstęp pomiędzy stópkami dziecka – nóżki ustawione w literę „X”. Fizjologiczna koślawość (nóżki ustawione w literę „X”) u dziecka pojawia się od około 2. roku życia i powinna ustąpić lub zminimalizować się w wieku około 7 lat. U młodzieży i osób dorosłych nogi powinny być proste, u kobiet dopuszczalna jest bardzo niewielka koślawość (do 5-7 stopni).

Objawy alarmujące, kiedy należy się udać do ortopedy dziecięcego?

1. Kiedy koślawość lub szpotawość dotyczy tylko jednej nogi.
2. Kiedy wada jest duża (powyżej 15-20 stopni).  
3. Wówczas, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że wada pojawiła się po urazie, złamaniu lub infekcji (najczęściej jednostronna). 

W jaki sposób lekarz ortopeda stawia diagnozę?

Z reguły wywiad i badanie przedmiotowe dziecka przez ortopedę są wystarczające, aby postawić diagnozę. Celem jej ewentualnego potwierdzenia, a także pogłębienia diagnostyki i wykonania dokładnych pomiarów, ortopeda może zlecić badanie RTG całych kończyn dolnych. 

Jakie są możliwości leczenia przypadków koślawości czy szpotawości?

W większości przypadków koślawości czy szpotawości lekarz zaleci obserwację. Jeśli występuje nadwaga, warto udać się do dietetyka, aby zminimalizować ryzyko wpływu nadmiernego obciążenia na pogłębianie wady. Warto zadbać o prawidłowy poziom witaminy D3, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, a także odpowiednią ilość wapnia w diecie. W przypadku gdy koślawość lub szpotawość kolan jest wtórna do innej choroby (np. zaburzeń wchłaniania), wówczas postępowanie opiera się na leczeniu pierwotnej przyczyny.

Zaburzenia osi kończyny mogą w rzadkich przypadkach wymagać korekcji operacyjnej jeszcze przed zakończeniem wzrastania. Zabieg polega na zablokowaniu chrząstki wzrostowej po jednej stronie stawu kolanowego (epifizjodeza), wtedy kość przyrasta tylko po jednej stronie kolana stopniowo wyrównując wadę w przeciągu kilku lat. Po zakończeniu wzrostu kostnego jedyna możliwość leczenia to wykonie osteotomii – wycięcie klina kostnego w celu poprawy osi kończyny.

Skręcanie stóp do wewnątrz i na zewnątrz

Zarówno chód z towarzyszącym skręcaniem stóp do wewnątrz (częściej) jak i do zewnątrz (rzadziej) zazwyczaj nie wymagają żadnej interwencji, gdyż najczęściej jest wariantem normy i ustępuje samoistnie wraz z wiekiem. 

Kiedy należy się udać do ortopedy dziecięcego – objawy alarmujące?

1. Skręcanie stóp do wewnątrz nie mija po około 18. miesiącu życia.
2. Skręcanie stóp do zewnątrz występuje nadal u dziecka powyżej 8. roku życia. 
3. Obserwujesz, że dziecku takie ułożenie stóp sprawia dyskomfort lub ból. 
4. Występuje asymetria ułożenia pomiędzy stopami. 
5. Stopa Twojego dziecka jest cały czas ułożona na zewnątrz lub do wewnątrz i nie możesz jej w sposób bierny „wyprostować”. 

W drugiej części artykułu mówimy o płaskostopiu, stopie płasko-koślawej oraz o chodzeniu na palcach. Przeczytaj też osobny artykuł, w którym wyjaśniamy szczegółowo temat wady wrodzonej jaką jest stopa koślawa-szpotawa.

Piśmiennictwo

1. Evans A, Rome K. A Cochrane review of the evidence for non-surgical interventions for flexible pediatric flat feet. Eur J Phys Rehabil Med. 2011 Mar;47(1):69-89. 
2. Carr J 2nd, Yang S, Lather L. Pediatric Pes Planus: A State-of-the-Art Review. Pediatrics. 2016 Mar;137(3):e20151230. 
3. Sheikh Taha A, Feldman D. Painful Flexible Flatfoot. Foot Ankle Clin. 2015 Dec;20(4):693-704.  
4. Bouchard M, Mosca V. Flatfoot deformity in children and adolescents: surgical indications and management. J Am Acad Orthop Surg. 2014 Oct;22(10):623-32. doi: 10.5435/JAAOS-22-10-623. Erratum in: J Am Acad Orthop Surg. 2014 Dec;22(12):819. 
5. Dare D, Dodwell E. Pediatric flatfoot: cause, epidemiology, assessment, and treatment. Curr Opin Pediatr. 2014 Feb;26(1):93-100. 
6. Nurzynska D, Di Meglio F, Castaldo C, Latino F, Romano V, Miraglia R, Guerra G, Brunese L, Montagnani S. Flatfoot in children: anatomy of decision making. Ital J Anat Embryol. 2012;117(2):98-106. 
7. Davids J.R., Davis R.B., Jameson L.C. i wsp.: Surgical management of persistent intoeing gait due to increased internal tibial torsion in children. J. Pediatr. Orthop., 2014; 34 (4):467–473
8. Sadeghi-Demneh E, Jafarian F, Melvin JM, Azadinia F, Shamsi F, Jafarpishe M. Flatfoot in school-age children: prevalence and associated factors. Foot Ankle Spec. 2015 Jun;8(3):186-93. 
9. Halabchi F, Mazaheri R, Mirshahi M, Abbasian L. Pediatric flexible flatfoot; clinical aspects and algorithmic approach. Iran J Pediatr. 2013;23(3):247-260.
10. Chen K, Chen Y, Yeh C, Hsieh C, Wang C. The effect of insoles on symptomatic flatfoot in preschool-aged children: A prospective 1-year follow-up study. Medicine (Baltimore). 2019;98(36):e17074. 
11. Bauer K, Mosca V, Zionts L. What’s New in Pediatric Flatfoot? J Pediatr Orthop. 2016 Dec;36(8):865-869. 
12. Ruzbarsky J, Scher D, Dodwell E. Toe walking: causes, epidemiology, assessment, and treatment. Curr Opin Pediatr. 2016 Feb;28(1):40-6. 
13. Engström P, Tedroff K. Idiopathic Toe-Walking: Prevalence and Natural History from Birth to Ten Years of Age. J Bone Joint Surg Am. 2018 Apr 18;100(8):640-647. 
14. Morozova O, Chang T, Brown M. Toe Walking: When Do We Need to Worry? Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2017 Jul;47(7):156-160. 
15. Engström P, Tedroff K. The prevalence and course of idiopathic toe-walking in 5-year-old children. Pediatrics. 2012 Aug;130(2):279-84.
16. Espandar R, Mortazavi SM, Baghdadi T. Angular deformities of the lower limb in children. Asian J Sports Med. 2010 Mar;1(1):46-53.
17. Greene W. Genu varum and genu valgum in children: differential diagnosis and guidelines for evaluation. Compr Ther. 1996 Jan;22(1):22-9.
18. Rerucha CM, Dickison C, Baird DC. Lower Extremity Abnormalities in Children. Am Fam Physician. 2017 Aug 15;96(4):226-233. 
19. Voloc A, Esterle L, Nguyen TM, Walrant-Debray O, Colofitchi A, Jehan F, Garabedian M. High prevalence of genu varum/valgum in European children with low vitamin D status and insufficient dairy products/calcium intakes. Eur J Endocrinol. 2010 Nov;163(5):811-7.