Skolioza u dzieci – jak powstaje?

Skolioza, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa, chociaż jest często pojmowana jako jedna z wielu wad postawy, sama stanowi osobną jednostkę chorobową. Jest to jeden z najcięższych problemów, z którymi borykają się lekarze ortopedzi i fizjoterapeuci zajmujący się korekcją zaburzeń posturalnych.

Skolioza, czyli innymi słowy boczne skrzywienie kręgosłupa, nie polega, wbrew swojej nazwie, tylko na przesunięciu się osi długiej kręgosłupa w prawą lub lewą stronę. Jej nadrzędną cechą jest rotacja kręgów, co sprawia iż jest to, dosłownie jak i w przenośni, deformacja wielowymiarowa. Jej leczenie jest ściśle uzależnione od charakterystyki osobniczej przypadku, a przyczyny nie do końca poznane. Jedno natomiast jest pewne, jak w przypadku każdego zaburzenia posturalnego, wcześniejsze wykrycie zwiększa szansę wyleczenia lub wyhamowania progresu choroby. Jak zatem badać i wykrywać skoliozę, oraz w jaki sposób leczyć ten niezwykle skomplikowany problem?

W jakim wieku powstaje skolioza?

Największe prawdopodobieństwo ukształtowania się skoliozy przypada na okres dojrzewania, co jest bez wątpienia związane z bardzo dynamicznym przyrostem kości w osi długiej. Stan też dotyczy kolumny kostnej kręgosłupa, która podczas okresu dynamicznego wzrostu może wydłużać się w sposób nieprawidłowy, w konsekwencji zmieniając swoje fizjologiczne ustawienie.

Faktem jest również to, że skolioza może rozwinąć się zarówno dużo przed jak i po okresie dojrzewania. Najprościej, w tym przypadku, jest zastosować podział skolioz ze względu na wiek, w którym się kształtują. Prezentuje się on następująco:

• skolioza wczesnodziecięca, kształtuje się  na najwcześniejszych etapach rozwoju, do trzeciego roku życia
• skolioza dziecięca, kształtująca się pomiędzy trzecim a dziesiątym rokiem życia
• skolioza młodzieńcza, która kształtuje się w okresie dojrzewania.

Najczęściej spotykanym w gabinetach ortopedycznych i fizjoterapeutycznych typem skolioz jest skolioza młodzieńcza. Niestety, ze względu na specyfikę wieku dziecka, w którym zaczyna kształtować się ta wada, znacznie trudniej jest ją odpowiednio wcześnie zaobserwować rodzicowi.

Jak powstaje skolioza u dzieci?

Niestety, bezpośrednia przyczyna powstawania skolioz nie jest znana. Znacznie łatwiej jest wytypować jej podłoże (to znaczy pośrednią przyczynę powstawania) tak jak na przykład w przypadku skoliozy neurogennej, w której to patologiczne napięcie mięśni ,związane na przykład z uszkodzeniem mózgu, prowadzi wtórnie do powstania deformacji.

Znacznie trudniej jest wskazać bezpośrednią przyczynę powstawania bocznego skrzywienia kręgosłupa u dzieci zdrowych, nie borykających się z niepełnosprawnością o podłożu neurologicznym lub genetycznym. Z tego względu, tego typu zaburzenie jest nazywane często idiopatyczną skoliozą dziecięcą. W tego typu grupie zaburzeń z pewnością natomiast można wskazać wiele czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo ukształtowania się tego groźnego zaburzenia.

Na pewno jednym z nich jest niedostateczna ilość ruchu w życiu dziecka, oraz brak dbałości o utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Zbyt mało ruchu to zbyt mało bodźców sprzyjających prawidłowemu rozwojowi mięśni i kości, których odpowiednie tempo przyrostu jest kluczowym, w kontekście utrzymania prawidłowej postawy ciała. Znaczna ilość czasu spędzana w pozycji siedzącej, bardzo często nieprawidłowej, ma silny negatywny wpływ na rozwój kolumny kręgosłupa. Pozycja siedząca nieprawidłowa powoduje, że szkielet dziecka, który stanowi swoiste rusztowanie całego ciała, jest obciążony niesymetrycznie, co może spowodować lub przyspieszyć powstawanie deformacji w obrębie kości i stawów.

W sytuacji, w której szkielet dziecka przyrasta bardzo dynamicznie, tak jak podczas okresu dojrzewania, niezbędna jest odpowiednia stabilizacja ciała, która ma za zadanie zapewnić aby kości zwiększały swoją długość w sposób fizjologiczny. Brak odpowiedniej higieny ruchowej oraz posturalnej może wtórnie doprowadzić do niezrównoważonej pracy mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie postawy ciała, co wpływa bezpośrednio na to, w jaki sposób te mięśnie oddziałują na szkielet dziecka. Asymetryczna praca poszczególnych grup mięśniowych idąca w parze z długotrwałym przebywaniem w pozycji nieprawidłowej może silnie przyczynić się do powstania skoliozy.

Odpowiednia ilość ruchu w życiu dziecka i dbałość o utrzymanie prawidłowej postawy ciała podczas pozycji siedzącej to niezwykle istotny element profilaktyki każdego zaburzenia posturalnego. Mając natomiast na uwadze, że po dziś dzień nie w pełni wyjaśniono, z naukowego punktu widzenia, mechanizm powstawania skoliozy, jednym z najważniejszych środków zaradczych jest obserwacja dziecka. Warto raz na jakiś czas przyjrzeć się dziecku z przodu, z tyłu i z boku. Jeżeli podczas takiej obserwacji rzuca się w oczy nienaturalny przebieg wyrostków kolczystych kręgosłupa lub asymetria barków albo bioder względem siebie, należy niezwłocznie zgłosić dziecko na wizytę u lekarza ortopedy dziecięcego i fizjoterapeuty.

Jak szybko rozwija się skolioza?

Ciężko jest jednoznacznie odpowiedzieć na tego typu pytanie. Boczne skrzywienie kręgosłupa to z jednej strony jedno z najlepiej zbadanych zaburzeń posturalnych, natomiast z drugiej, dokładne przyczyny jego powstawania wciąż pozostają tajemnicą.

Co za tym idzie nie można wprost określić w jakim tempie będzie rozwijała się ta choroba, kiedy zostanie ona już wykryta u dziecka. Istnieje szereg czynników, które z pewnością mogą wpłynąć na przyspieszenie powstawania zmian takie jak opisane wyżej długotrwałe przebywanie w nieprawidłowej pozycji i brak ruchu na co dzień. Natomiast niezwykle istotnym jest to, żeby mieć na uwadze iż, kiedy już skolioza została zdiagnozowana, należy dowiedzieć się jakie aktywności ruchowe są dla dziecka niewskazane. Skolioza zaburza funkcje amortyzacyjne kręgosłupa. Poprzez zniekształcenie fizjologicznych krzywizn, boczne skrzywienie kręgosłupa sprawia, że niektóre czynności i aktywności fizyczne, na przykład podskoki, mogą determinować szybsze pogłębianie się negatywnych zmian. Nie wszystkie aktywności sportowe, które uprawiało dziecko, przed wykryciem u niego skoliozy, mogą okazać się bezpieczne w kontekście leczenia skoliozy. To samo dotyczy odpowiednio dobranej terapii ruchowej. Każdy fizjoterapeuta, który podejmuje się terapii dziecka, u którego zdiagnozowano boczne skrzywienie kręgosłupa, powinien niezwykle precyzyjnie i specyficznie do przypadku dobrać postępowanie terapeutyczne, gdyż nieodpowiednio dobrane ćwiczenia również mogą istotnie przyczynić się do progresu choroby.

Niezwykle ciężko jest również określić czas, który jest potrzebny do wyleczenia choroby. Bardzo często w ogóle nie udaje się doprowadzić do stanu, w którym kręgosłup wróciłby do fizjologicznego ułożenia. Słuchając doświadczonych terapeutów i lekarzy można usłyszeć historię o przypadkach, które pomimo bardzo intensywnej i celowanej terapii musiały skorzystać z operacyjnych form leczenia, jak i takich, które w pewnym momencie terapii samoistnie się zatrzymywały i już nigdy więcej się nie pogłębiły.

Co może być oznaką skoliozy u dziecka?

Jak każde zaburzenie posturalne, skoliozę u dziecka warto wykryć najwcześniej jak to tylko możliwe. Warto mieć na uwadze, że bardzo często skolioza rozwija się na podłożu już wcześniej obserwowanych negatywnych zmian posturalnych. Jeżeli dziecko prezentuje tendencję do płasko koślawienia stóp, koślawienia lub szpotawienia kolan i garbienia się, warto zawsze mieć na uwadze zwiększone ryzyko ukształtowania się bocznego skrzywienia kręgosłupa w tego typu przypadkach.

Niepokojące zawsze powinny również być obserwowalne asymetrie w obrębie ciała dziecka. Jeżeli podczas kąpieli albo innej okazji jesteśmy w stanie zaobserwować, że jeden z barków dziecka zdaje się być ułożony wyżej niż drugi, powinno to stanowić bardzo istotny sygnał alarmowy. Tożsame obawy powinien budzić widok asymetrii w obrębie bioder, czyli sytuacji, w której talerze biodrowe dziecka zdają się znajdować na różnych wysokościach.

Warto obserwować również sam kręgosłup dziecka. Żeby prawidłowo ocenić w sposób niespecjalistyczny to, czy ten element ciała dziecka rozwija się prawidłowo, należy poprosić je o zdjęcie koszulki i znaczne pochylenie się do podłogi z rękoma zwieszonymi wzdłuż ciała. Jeżeli linia kręgosłupa, który w tej pozycji powinien znacznie wystawać spod skóry, zdaje się podczas swojego przebiegu skręcać na boki, należy bezzwłocznie udać się na konsultację do odpowiedniego specjalisty.

Podsumowanie

Skolioza ze względu na swoją skomplikowaną naturę stanowi jeden z najcięższych problemów terapeutycznych, spotykanych w gabinetach lekarskich i fizjoterapeutycznych. Kluczowym w zapobieganiu powstawania bocznego skrzywienia kręgosłupa jest odpowiednia higiena ruchowa i posturalna w życiu codziennym. Bezpośrednie przyczyny kształtowania się skoliozy u dzieci nie są jeszcze do końca poznane. Ze względu na brak określenia jednoznacznej przyczyny powstawania tego zaburzenia, warto mieć na uwadze to, że każdy przypadek skoliozy będzie stanowił odrębną historię chorobową. W przypadku, w którym skolioza zostanie zdiagnozowana kluczowym jest określenie stopnia zaawansowania zaobserwowanych zmian i zdecydowanie, które aktywności ruchowe mogą być w związku z tym dla dziecka niewskazane. W leczeniu skoliozy kluczowym jest dokładne określenie zakresu i kierunku zmian zaobserwowanych w budowie kręgosłupa, pozwala to dobrać odpowiednie i celowane zabiegi oraz aktywności, bez ryzyka przyspieszenia kształtowania się zmian. Skolioza, w każdym przypadku, niezależnie od stopnia deformacji, powinna być leczona przez lekarza specjalistę ortopedii dziecięcej oraz odpowiednio wykwalifikowanego fizjoterapeutę.

Czytaj dalej:

Objawy kifozy młodzieńczej

Jak wyleczyć płaskostopie u dzieci?

Rodzaje terapii ruchowej dla dzieci