Stopa końsko-szpotawa

Stopa końsko-szpotawa  – Występowanie i diagnoza

Wrodzona stopa końsko-szpotawa (łac. congenitus talipes equinovarus (CTEV)  lub łac. pes equinovarus (PEV) lub ang. clubfoot) to najczęściej występująca wada wrodzona narządu ruchu u dzieci, charakteryzująca się złożoną deformacją stopy. Szacuje się, że 1 dziecko na 1000 urodzeń obarczone jest taką wadą, a w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego, ryzyko jej wystąpienia wzrasta. Wada częściej występuje u chłopców aniżeli dziewczynek.

Z artykułu dowiesz się:

• na czym polega diagnoza stopy końsko-szpotawej
• jak wygląda stopa końsko-szpotawa
• na czym polega leczenie stopy końsko-szpotawej
• jakie są efekty leczenia stopy końsko-szpotawej metodą Ponsetiego

Wrodzona stopa końsko-szpotawa to typowa wada rozwojowa – prawidłowo rozwijająca się stopa zamienia się w końsko-szpotawą w drugim trymestrze ciąży. W związku z tym w standardowym badaniu USG w połowie ciąży jest możliwe jej wykrycie, ale zdecydowanie częściej jednak diagnoza stawiana jest tuż po urodzeniu. 

W zdecydowanej większości przypadków przyczyna powstania wady jest nieznana (wada idiopatyczna), ale może być ona także częścią innych wad i zespołów wad, np. może wystąpić w przebiegu rozszczepu kręgosłupa lub zespołu Downa.

Jak wygląda stopa końsko-szpotawa?

Stopa końsko-szpotawa to wynik kilku nakładających się komponentów. Charakteryzuje ją nadmierne wydrążenie przyśrodkowego łuku podłużnego stopy (łac. cavus), przywiedzenie stopy (łac. adductus), szpotawe (łac. varus) oraz końskie (łac. equinus) ustawienie kości piętowej, będące wynikiem skróconego ścięgna Achillesa. Znaczne wyszczuplenie łydki po stronie wady również należy do cech charakterystycznych. Dopiero wspólne wystąpienie wyżej wymienionych komponentów świadczy o poprawnym rozpoznaniu deformacji.

Realnie rzecz biorąc – stopa końsko-szpotawa jest wadą tkanek miękkich, które mają patologiczną budowę i funkcje, a to przekłada się bezpośrednio na ustawienie kości względem siebie i ich deformacje, a to z kolei daje bardzo specyficzne ustawienie stopy dziecka. Stopa wygląda jak kij do golfa, stąd jej angielska nazwa: club – kij do golfa + foot – stopa = clubfoot.

Leczenie stopy końsko-szpotawej

Złotym standardem leczenia wrodzonej stopy końsko-szpotawej jest metoda Ponsetiego, która jest techniką nieinwazyjną i nieoperacyjną. Celem leczenia jest redukcja lub eliminacja wszystkich komponentów wrodzonej deformacji po to, by pacjent miał normalnie wyglądające stopy, które są funkcjonalne, pozbawione bólu, elastyczne, z pełnym zakresem ich ruchu.

Stopa końsko szpotawa u dzieci – kiedy zacząć leczenie?

Nie ma konieczności zaczynania leczenia od razu po urodzeniu. Optymalnym czasem jest pierwszy miesiąc życia. Koniecznym jest znalezienie odpowiedniego i przeszkolonego specjalisty, którym jest lekarz ortopeda.

Leczenie stopy końsko szpotawej metodą Ponsetiego – jak wygląda?

Leczenie metodą Ponsetiego stopy końsko szpotawej polega na cotygodniowym zakładaniu opatrunków gipsowych (gipsów) od palców do pachwiny, w których kolano jest zgięte pod katem 90 stopni. Zmieniany co tydzień opatrunek gipsowy za każdym razem przynosi zmianę w wyglądzie stopy – anatomicznie i funkcjonalnie przybliża się ona do stanu stopy zdrowej. Zazwyczaj 5-7 opatrunków gipsowych jest całkowicie wystarczające do uzyskania odpowiedniego kształtu stopy (do skorygowania określonych komponentów wady). Po serii opatrunków gipsowych następuje prosty zabieg chirurgiczny zwany przezskórną tenotomią ścięgna Achillesa (wymagany w ok. 95% przypadków), najczęściej wykonywany w znieczuleniu miejscowym w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności zostawiania w szpitalu. Nacięcie skóry w czasie tego zabiegu jest minimalne (maks. 5 mm) i nie wymaga szycia. Tuż po wykonaniu zabiegu zakładany jest ostatni opatrunek gipsowy na okres 3 tygodni. Opatrunek ten zakładany jest w tzw. hiperkorekcji: 70 stopni odwiedzenia oraz 15 stopni zgięcia grzbietowego. W takim układzie, przecięte wcześniej ścięgno Achillesa goi się w odpowiedniej długości.

Po 3 tygodniach gips zostaje zdjęty i od razu dziecku zakładana jest szyna derotacyjna. Szyna derotacyjna to są dwa sandały ortopedyczne połączone poprzeczką. Szyna jest kluczowym elementem leczenia metodą Ponsetiego, utrzymującym wcześniej skorygowane stopy w odpowiednim ustawieniu. Jeśli stopa nie jest odpowiednio wyleczona, szyna nie powinna być używana. W szynie dziecko spędza 23 godziny przez pierwsze 3 miesiące od momentu jej założenia, a następnie czas ten jest redukowany wg określonego schematu. Sprzęt stosowany jest niemal do 5 roku życia dziecka. Zapobiega ona nawrotowi wady, czyli powrotowi stopy do wadliwego ustawienia, który to nawrót z jednej strony jest częścią wady – wada ma silne tendencje nawrotowe, malejące z wiekiem dziecka, ale może być on wynikiem zaniedbania zarówno ze strony lekarza leczącego dziecko: nieodpowiednio skorygowana stopa, ale także zaniedbaniem ze strony rodzica: braku stosowania szyny derotacyjnej u dziecka lub niewłaściwego jej stosowania.

Metoda Ponsetiego – Efekty leczenia

Stopy końsko-szpotawe leczone metodą Ponsetiego są funkcjonalne, z dobrym zakresem ruchu, niebolesne, elastyczne. Skuteczność metody Ponsetiego wynosi niemal 100% o ile jest ona przeprowadzona poprawnie i z zachowaniem wielu detali.

Nie zaleca się inwazyjnego leczenia operacyjnego, ponieważ nie jest ono konieczne. Wyniki leczenia operacyjnego są niekorzystne długoterminowo, powodując szereg powikłań i ograniczeń: bolesności, sztywności, licznych zapaleń stawowych, ograniczenia ruchu stopy, zrostów i zbliznowaceń. W efekcie prowadzi to do obniżenia komfortu życia osoby z wadą i do znacznego ograniczenia jej funkcjonowania. Prowadzi często do kolejnych operacji i kolejnych trudności.

Podsumowanie

Nieleczona stopa końsko-szpotawa prowadzi do niepełnosprawności. Dziecko nie jest w stanie poprawnie się poruszać i funkcjonować w społeczeństwie. Cierpi ono nie tylko fizycznie, ale także psychicznie i emocjonalnie. Wrodzona stopa końsko-szpotawa jest wyzwaniem dla krajów III świata ze względów medycznych, ekonomicznych, socjalnych.

Więcej informacji na temat wrodzonej stopy końsko-szpotawej oraz jej nieoperacyjnego leczenia znajdziesz na stronie: Fundacji im. Ignacego Ponsetiego.

Artykuł dzięki uprzejmości Fundacji.

Informacja dla czytelnika

Artykuł dostępny jest jedynie w celu ogólnoinformacyjnym. Żadnej z informacji nie należy traktować jako porady lekarskiej czy konsultacji medycznej. Zabronione jest wykorzystywanie opublikowanych informacji w celu samodzielnej diagnozy jakiegokolwiek schorzenia. Wszelkie prawa do elementów tekstowych i graficznych, układu stron oraz innych elementów artykułu są zastrzeżone.