Wzmożone i obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka – co to takiego?

Wzmożone i obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka – co to takiego?

Zaburzenia napięcia mięśniowego należą do najczęstszych problemów, z powodu których niemowlęta trafiają pod opiekę fizjoterapeutów. Na podstawie obserwacji spontanicznych ruchów dziecka oraz w badaniu fizykalnym lekarz może stwierdzić u niemowlęcia prawidłowe lub zaburzone napięcie mięśniowe. Najczęściej diagnozuje się hipertonię, czyli wzmożone napięcie mięśniowe, nieco rzadziej hipotonię, czyli obniżone napięcie mięśniowe. Wszelkie wątpliwości w tym temacie należy skonsultować z lekarzem. W większości przypadków leczenie zaburzeń będzie opierało się na wprowadzeniu odpowiedniej pielęgnacji dziecka lub fizjoterapii. 

Z artykułu dowiesz się:

• Jakie są przyczyny i objawy wzmożonego napięcia mięśni u niemowlaka?
• Jakie są przyczyny i objawy obniżonego napięcia mięśni u niemowlaka
• Jak leczyć zaburzenia napięcia mięśniowego u dzieci?
• Jakie ćwiczenia i rehabilitacja leczą wzmożone i obniżone napięcie mięśniowe u dzieci i niemowląt?

Napięcie mięśniowe u niemowląt

Napięcie mięśniowe u niemowląt jest zmienne i w większości przypadków nie powinno nas to niepokoić. To właśnie dzięki zmiennemu napięciu mięśniowemu możliwe jest osiąganie kolejnych etapów rozwoju ruchowego. Jednak niewłaściwe, obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe, które utrzymuje się przez dłuższy czas, może stanowić istotną przeszkodę w zdobywaniu kolejnych umiejętności, np. w zakresie obracania się na boki, siadania i raczkowania.

Co to jest wzmożone napięcie mięśniowe?

Wzmożone lub podwyższone napięcie mięśniowe (hipertonia) to najogólniej mówiąc nadmierne napięcie tkanek, które objawia się u dziecka wyraźnie zwiększonym oporem kończyn i tułowia oraz głowy podczas badania fizykalnego. Możemy mieć do czynienia z jednym z kilku rodzajów wzmożonego napięcia mięśniowego.

Do najczęściej diagnozowanych należy spastyczność i sztywność, rzadziej dystonia:

• spastyczność – opór mięśni uwidaczniający się przede wszystkim w obrębie kończyn górnych i dolnych, podczas spontanicznej aktywności i narastający wraz z szybkością ruchu; charakterystyczny dla spastyczności jest tzw. objaw scyzoryka – po nagłym zatrzymaniu ruchu następuje zwolnienie oporu, po czym ruchy są nieco płynniejsze
• sztywność – opór mięśni uwidaczniający się w całym ciele, zarówno podczas prostowania , jak i zginania kończyn (przede wszystkim podczas biernych ruchów powodowanych przez opiekuna / lekarza); opór może występować przez cały czas (tzw. objaw rury ołowianej) lub mieć charakter skokowy (tzw. objaw koła zębatego).
• dystonia – widoczne skurcze grup mięśni powodujące nagłe zmiany postawy / ułożenia (również grymas na twarzy)

Co to jest obniżone napięcie mięśniowe?

Obniżone napięcie mięśniowe (hipotomia) to wiotkość i luźność mięśni spowodowana zaburzeniami we współpracy układów nerwowego i mięśniowego – mięśnie otrzymują niewystarczającą ilość impulsów lub impulsy są zbyt słabe. Hipotomia definiowana jest również jako upośledzenie zdolności do pełnego kontrolowania postawy i ruchów w kontekście oddziaływania na ciało człowieka siły grawitacji. W praktyce oznacza to, że niemowlę z obniżonym napięciem mięśniowym ma zmniejszoną kontrolę nad własnym ciałem, co może prowadzić do wykształcania się nieprawidłowej mechaniki ruchów (np. nieprawidłowo realizowanych obrotów).

Wzmożone napięcie mięśniowe – przyczyny i objawy

Przyczyną wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka są najczęściej zaburzenia pracy układu nerwowego spowodowane wrodzonymi lub nabytymi (np. podczas porodu) wadami neurologicznymi. Często wzmożonym napięciem mięśniowym mogą objawiać się również zaburzenia w poczuciu komfortu i bezpieczeństwa niemowlaka, np. głód i uczucie sytości / przejedzenia, kolki, zmęczenie czy niemożność wyciszenia się przed snem (np. z powodu głośnego / absorbującego otoczenie).

Objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka mogą się pogłębiać na skutek niewłaściwie wykonywanych czynności pielęgnacyjnych i opiekuńczych, np. nieprawidłowego podnoszenia (pod pachy), noszenia (w pionie) i odkładania dziecka, układania dziecka wyłącznie na jednym boku lub ograniczania jego aktywności poprzez sadzanie w leżaczkach i bujaczkach.

Przyczyny wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka:

• brak komfortu i poczucia bezpieczeństwa (m.in. głód, chłód, kolki, zmęczenie)
• wrodzone wady neurologiczne i choroby genetyczne
• nabyte wady neurologiczne – uszkodzenia podczas porodu i w okresie okołoporodowym, będące następstwem np. niedotlenienia, urazów czaszki
• wcześniactwo
• niska masa urodzeniowa
• dziecięce porażenie mózgowe
• rozszczep kręgosłupa i wodogłowie.

Objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt:

• widoczna asymetria w rozkładzie napięcia między stronami ciała (wydłużenie jednej strony ciała i skrócenie drugiej)
• widoczna asymetria w stabilizacji głowy i tułowia
• bardzo silne zaciskanie piąstek, a w przypadku trzymania zabawki – nieumiejętność jej swobodnego wypuszczenia
• silne wyginanie tułowia (w literę C) i odchylanie głowy mocno do tyłu
• pełzanie bez angażowania kończyn dolnych
• opóźnienia w osiąganiu kolejnych umiejętności – brak unoszenia głowy, brak wyciągania rąk w pozycji na brzuchu, brak rolowania i obrotów
• nieprawidłowa realizacja kolejnych umiejętności, np. obracanie się wyłącznie przez jeden bok czy obracanie się poprzez wygięcie ciała w łuk
• problemy ze snem, rozdrażnienie, płaczliwość, unikanie kontaktu fizycznego.

Obniżone napięcie mięśniowe – przyczyny i objawy

Przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego u niemowlaka mają najczęściej podłoże neurologiczne, wrodzone lub nabyte (np. w okresie okołoporodowym). Do przyczyn obniżonego napięcia mięśniowego zalicza się m.in. wcześniactwo, niedotlenienie i niską masę urodzeniową. Obniżone napięcie mięśniowe może wiązać się również z przebiegiem kilku poważnych chorób genetycznych, metabolicznych i nerwowo mięśniowych. Zaburzenie napięcia mięśniowego z jego obniżeniem może być objawem SMA, zespołu Pradera–Willego czy zespołu Ehlersa–Danlosa.

Obniżenie napięcia mięśniowego jest zdecydowanie trudniejsze do rozpoznania i zdiagnozowania niż wzmożone napięcie mięśniowe. Niemowlęta dotknięte hipotonią są często postrzegane po prostu jak spokojniejsze i mniej aktywne od swoich rówieśników.

Do objawów obniżonego napięcia mięśniowego zalicza się:

• trudności podczas karmienia piersią – niechęć do ssania piersi, nieefektywne ssanie piersi, problemy z połykaniem pokarmu
• niska i bardzo niska aktywność fizyczna
• brak zdobywania kolejnych umiejętności – nieunoszenia głowy w leżeniu na brzuchu, niechwytanie zabawek, brak prób rolowania i obracania się itd.
• niewłaściwa koordynacja wzrokowo – ruchowa
• niechęć do leżenia na brzuchu
• niechęć do zmiany pozycji (często manifestowana krzykiem).

Jak leczyć obniżone i wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka?

Jeżeli cokolwiek w zachowaniu dziecka budzi Twój niepokój – koniecznie skonsultuj się z pediatrą dziecka lub bezpośrednio z neurologiem dziecięcym (to specjalista, który przeprowadza diagnozę zaburzeń napięcia mięśniowego). Im wcześniej zostanie zauważony problem z obniżonym lub wzmożonym napięciem mięśniowym, tym szybciej będzie można wprowadzić niezbędne działania pomocowe i wdrożyć ewentualne leczenie. W ramach diagnozowania przyczyn nieprawidłowego napięcia mięśniowego specjalista przeprowadzi badanie fizykalne, a w razie potrzeby zleci wykonanie dodatkowych badań, np. USG przezciemiączkowego lub rezonansu  magnetycznego.

Wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka – ćwiczenia

Leczenie zaburzeń napięcia mięśniowego u niemowląt wymaga ścisłej współpracy zespołu specjalistów (pediatry, neurologa i  fizjoterapeuty) z rodzicami dziecka. Istotne jest zarówno stosowanie odpowiednich technik pielęgnacyjnych (rodzic niemowlęcia może zostać przeszkolony przez pielęgniarkę środowiskową lub fizjoterapeutę!), jak i realizowanie odpowiednio dobranych ćwiczeń, które będą stymulowały rozwój ruchowy z prawidłowym rozkładem napięcia mięśniowego. Rehabilitacja neurologiczna może opierać się m.in. na metodzie Vojty, koncepcji NDT Bobath czy terapii MAES. Fizjoterapeuta może również łączyć wybrane metody i koncepcje osiągając efekt wielokierunkowej stymulacji

Podsumowanie

Zaburzenia napięcia mięśniowego u niemowląt mają najczęściej podłoże neurologiczne. Wzmożone napięcie mięśniowe może objawiać się spastycznością, sztywnością i różnego rodzaju asymetriami w rozkładzie napięć pomiędzy częściami ciała, a także realizowaniem kolejnych umiejętności w nieprawidłowy sposób (np. obrotów poprzez wygięcie tułowia w łuk). Z kolei niemowlęta z obniżonym napięciem mięśniowym są zazwyczaj mało aktywne i wykazują znaczące opóźnienia w realizacji kolejnych umiejętności (np. nie unoszą głowy w leżeniu na brzuchu, nie rolują ciała itp.). Wcześnie zauważone wzmożona lub obniżone napięcie mięśniowe daje możliwość szybkiej diagnozy i bezzwłocznego wprowadzenia rehabilitacji i leczenia.